Rodzina najczęściej rozumiana jest jako pewien system, który składa się z poszczególnych elementów. Taki model zakłada, że wszelkie zmiany jakie zachodzą w którymkolwiek z elementów, mają wpływ na pozostałe części systemu. Uzależnienie jednego z członków rodziny wpływa destrukcyjnie na wszystkie pozostałe osoby będące w bliskiej relacji z nim. Proces uzależnienia przypomina czasami efekt domina. Codzienne życie toczy się wokół osoby uzależnionej, jej nastrojów, oczekiwań, zaspokajaniu potrzeb, uleganiu szantażom emocjonalnym, manipulacjom. Nałogowy styl życia osoby uzależnionej dezorganizuje życie całej rodziny wprowadzając napięcie, lęk, wstyd, poczucie zagrożenia i brak bezpieczeństwa.
Uzależnienie choroba demokratyczna
Uzależnić może się każdy niezależnie od wieku, płci, wykształcenia, statusu materialnego.
Osoba uzależniona- reżyser, aktor, producent, scenarzysta
Można porównać świat osoby uzależnionej do teatru, który tworzy aby zapewnić sobie kontakt z pożądaną substancją, komfort używania i cały system usprawiedliwień dla swojego zachowania.
Każda osoba uzależniona początkowo zaprzecza swoim problemom z uzależnieniem. Rodzina w pierwszym etapie wierząc składanym obietnicom abstynencyjnym, przysięgom ma przekonanie, że ,,wszystko jest pod kontrolą „. Najbliżsi ulegając iluzorycznemu myśleniu osoby uzależnionej robią wszystko, aby ,,chronić” członka rodziny poprzez usuwanie konsekwencji wynikających z używania substancji. Minimalizują rozmiary picia, przerzucają odpowiedzialność na innych, usprawiedliwiają nałogowe zachowania, wyręczają w każdej możliwej sytuacji, aby tylko nie wydało się, że w ich rodzinie jest problem z uzależnieniem. Bliscy tworzą swego rodzaju mur obronny tłumaczeń, byle tylko nie skonfrontować się z prawdą, utrzymują tajemnicę. Wchodząc w nałogowy świat osoby uzależnionej najbliżsi często czują się zagubieni, nie wiedzą co jest prawdą a co kłamstwem, czują się coraz bardziej odpowiedzialni za osobę uzależnioną. Szukają w sobie winy i pogrążają się w chaosie norm, zasad i wartości. Pozostają w poczuciu braku stabilizacji, w nieprzewidywalności. Koncentrując się nad tym, aby zmienić życie alkoholika, jego najbliżsi zapominają o własnych potrzebach, zainteresowaniach, kontaktach ze znajomymi i rodziną. Dystansują się od ludzi i życia, koncentrując na życiu osoby uzależnionej i nasilającej się potrzebie kontroli.
,,Twarda miłość”- koniec z chronieniem osoby uzależnionej
Należy uświadomić sobie, że możliwości zmiany zachowania drugiego człowieka są niewielkie. Można natomiast wpłynąć na bliską osobę w sposób pośredni, poprzez zmianę własnej postawy względem niej. Ta zmiana zachowania wymusza często, jednak nie zawsze zmianę w drugiej osobie, szczególnie wówczas kiedy obie strony są ze sobą związane (rodzinnie, emocjonalnie, finansowo itp.)
Brak elementarnej wiedzy na temat choroby alkoholowej, mechanizmów uzależnienia i współuzależnienia powoduje, że często osoby chcące pomóc osobie uzależnionej nieświadomie tworzą jej komfort używania substancji co utrwala toksyczny schemat. Przejmując na siebie całą odpowiedzialność za życie uzależnionego, zwalniają go tym samym z ponoszenia jakichkolwiek konsekwencji używania. „Twarda miłość” polega na tym, by pozwolić upaść osobie uzależnionej, aby mogła dostrzec straty spowodowane nadużywaniem substancji. Nieustanne branie na siebie odpowiedzialności powoduje, że u osoby uzależnionej kształtuje się postawa roszczeniowa. Uzależniony mając pewność, że wszystkie konsekwencje negatywnego zachowania przejmie ktoś inny, nie ma powodu dokonywać zmian w swoim życiu.
Człowiek uzależniony to ktoś, kto dosłownie śmiertelnie „zakochał się” w substancji, która daje mu chwilowe poczucie ulgi, uspokojenia, zapomnienia, oderwania się od rzeczywistości.
To, że kocham, nie daje prawa, by mnie krzywdzić
O tym jak postępować by nie wchodzić w zależność od osoby uzależnionej mówią poniższe propozycje:
- Nie zapomnij, że uzależnienie jest przewlekłą chorobą. Jeżeli chcesz pomóc w wyzdrowieniu musisz zaakceptować ten fakt i przestać się wstydzić.
- Nie traktuj choroby tak, jakby była hańbą dla rodziny. Powrót do zdrowia jest możliwy, podobnie jak w większości innych chorób.
- Nie postępuj z uzależnionym tak jak z ,,niegrzecznym dzieckiem”.
- Nie gderaj, nie wygłaszaj kazań ani wykładów. Prawdopodobnie osoba uzależniona wie już to wszystko, co starasz się mu powiedzieć. Może to przyjąć tylko do pewnej granicy, później przestaje słuchać. Jedyne, co osiągniesz, to zmusisz go do dalszych kłamstw i obietnic, których nie jest w stanie dotrzymać.
- Nie przyjmuj obietnic, których nie jest on w stanie spełnić. Nie pozwalaj też okłamywać się i nie udawaj, że mu wierzysz. W przeciwnym razie doprowadzi to do przekonania, że potrafi cię przechytrzyć, a potem do utraty szacunku do ciebie.
- Nie używaj szantażu w formie ,,gdybyś mnie naprawdę kochał…”. Tego rodzaju apelowanie do sumienia tylko zwiększy w nim poczucie winy, a niczego nie zmieni. To jest tak samo jakbyś mówiła: ,,Gdybyś mnie kochał nie przeziębiłbyś się”.
- Nie używaj gróźb, chyba że jesteś w stanie je spełnić.
- Nie rób wyrzutów, nie wdawaj się w kłótnie, szczególnie wówczas kiedy znajduje się pod wpływem substancji.
- Nie dawaj się namówić do wspólnego używania substancji, licząc na to, że wówczas będzie mniej dla niego. To nie skutkuje.
- Nie chroń osoby uzależnionej przed sytuacjami, w których ma kontakt z substancją i miejscami w których występuje. On musi nauczyć się sam mówić ,,nie”.
- Nie rób za osobę uzależnioną niczego, co mógłby zrobić sam. Nie usuwaj problemów, bez dania mu szansy stawienia im czoła. Pozwól mu je rozwiązać, bądź spraw by poniósł konsekwencje swoich własnych nieodpowiedzialnych zachowań (nieobecność w pracy, zaniedbany wygląd, zaciąganie długów i inne skutki picia). Dopiero wówczas będzie miał szansę zauważyć do czego doprowadziło go picie i być może zechce zmienić swoje postępowanie.
Gdzie szukać pomocy dla siebie i osoby uzależnionej
System pomocy w Polsce dla osób uzależnionych i ich rodzin oparty jest o terapię leczenia uzależnienia i współuzależnienia oraz wsparcie w postaci mityngów AA i Al-anon. Metody terapii grupowej jak i indywidualnej pracy oparte są na strategiczno-strukturalnym modelu psychoterapii opracowanym przez Jerzego Mellibrude.
Metody pracy psychoterapii uzależnienia i współuzależnienia oparte są na koncepcji współuzależnienia rozumianego jako forma przystosowania się do długotrwałej sytuacji stresowej związanej z życiem z osobą uzależnioną od alkoholu opracowanej przez Zofię Sobolewską – Mellibruda.
Na terenie powiatu jasielskiego funkcjonują dwa podmioty lecznicze realizujące powyższe świadczenia:
- Poradnia Leczenia Uzależnień w Jaśle, ul. Szopena 38 (tel. 13 446 30 44)
- Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Jaśle, ul. Baczyńskiego 20A (tel. 13 44 06 333).
Pomoc osobom uzależnionym i ich rodzinom jest bezpłatna.
Opracowały:
Dorota Krzakiewicz – terapeuta uzależnień, terapeuta rodzinny
Marzena Lechwar – psycholog, psychoterapeuta uzależnień